Page 10 - ESARET 1916
P. 10
12
ESARET 1916
larında donarak şehit olanların sayısı çok daha fazlaydı. Zayiat
konusunda çok değişik rakamlar söylense de, Genelkurmay
Başkanlığının kaynaklarına göre; toplam şehitlerimizin sayısı
60.000, Rusların kaybı ise 30.000’dir.
Milletimizi ve bütün Müslümanları derin bir elem ve ke-
dere boğan Kafkas cephesindeki bu hezimet, bütün zafer
ümitlerini yok etmiş, ordumuzun yeniden toparlanması çok
zor hâle gelmişti. Ruslar ise daha da cesaretlenerek Erzurum’u
ve Anadolu’yu işgal emellerine bir adım daha yaklaşmışlardı.
1915 senesinin ilk aylarında ordu bir taraftan kendisini
toparlamaya çalışırken, diğer taraftan da tifo, tifüs ve humma
gibi salgın hastalıklarla da mücadele etmeye çalışıyordu. Çok
sayıda sivil ve asker de bu salgın hastalıklar sebebiyle öldü.
3. Ordu kumandanı Hafız İsmail Hakkı Paşa bile 15 Şubatta
Erzurum’da tifüsten vefat etti.
Bunun üzerine 3. Ordu kumandanı olarak İstanbul’dan
Erzurum’a gelen Halepli Mahmut Kâmil Paşa kumandayı
ele aldı. Bir taraftan orduyu takviyeye gayret ederken, diğer
taraftan bütün cephelere sadece kesin ve tam müdafaa emri
verdi. Cephane sarfiyatını asgariye indirirken, iaşe temini
için de çok gayret sarf etti. Fakat bu sıralarda cereyan eden
Çanakkale Muharebelerine çok sayıda kuvvet sevk edildiği
için Şark cephesine yeteri kadar takviye gelememişti.
Mayıs ayına girilirken, Rus ordusu bir taraftan takviye
kuvvetlerle hazırlık yapıyor, diğer taraftan içimizdeki Ermeni
hainlerini çeşitli bölgelerde karışıklık ve isyan çıkarmaya
teşvik ediyorlardı. Zaten çok zor durumda olan ordumuzu,
böylece iki taraftan sıkıştırmayı planlıyorlardı. Bu planları
açıkça gören İstanbul hükümeti, acil tedbirler almak zorunda